ਸਰਦਾਰ ਸਤਵੰਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਕੇਹਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਲਈ ਫਾਂਸੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ।

ਸ਼ਹੀਦੀ 6 ਜਨਵਰੀ,1989

*ਸਰਦਾਰ ਸਤਵੰਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਕੇਹਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਲਈ ਫਾਂਸੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ।*

ਭਾਰਤ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਹੋਣ ਦੇ ਇੰਦਰਾ ਨੇ ਜੂਨ 1984 ਨੂੰ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ‘ਤੇ ਭਾਰਤੀ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੈਨਾਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਹਮਲੇ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।

*ਸਰਦਾਰ ਸਤਵੰਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸਰਦਾਰ ਕੇਹਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਮੌਤ ਤੱਕ ਫਾਂਸੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ 31 ਅਕਤੂਬਰ 1984 ਨੂੰ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਗੋਲੀ ਮਾਰਨ ਲਈ ਸਰਦਾਰ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾਲ ਸਹਿ-ਦੋਸ਼ੀ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।*
ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਨੇ 1984 ਦੇ ਬਲੂਸਟਾਰ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਹਰਮਿੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਬੇਅਦਬੀ ਲਈ ਭਾਰਤ ਦੀ ਤਤਕਾਲੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਠਹਿਰਾਇਆ ਸੀ।

ਲਾਰਡ ਗਿਫੋਰਡ, ਇੱਕ ਫੋਰਨਰ ਜੱਜ ਅਤੇ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਦੇ ਹਾਊਸ ਆਫ ਲਾਰਡਜ਼ ਦੇ ਮੈਂਬਰ, ਮੌਤ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਤੋਂ ਡੂੰਘੇ ਸਦਮੇ ਵਿੱਚ ਸਨ ਕਿਉਂਕਿ ਫਾਂਸੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਅਸਪਸ਼ਟ ਅਤੇ ਅਟਕਲਾਂ ਵਾਲੇ ਹਾਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਜੱਜਾਂ, ਕਈ ਵਕੀਲਾਂ ਅਤੇ ਲੇਖਕਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਫਾਂਸੀ ਦੇਸ ਲਈ ਅਟੁੱਟ ਸ਼ਰਮ ਦਾ ਕਾਰਨ ਸੀ।

*ਬਲਿਊਸਟਾਰ ਓਪਰੇਸ਼ਨ*
ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ

ਇਹ ਭਾਰਤੀ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੈਨਾਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਜੂਨ 1984 ਵਿੱਚ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਉੱਤੇ ਹੋਏ ਹਮਲੇ ਦਾ ਕੋਡ ਨਾਮ ਹੈ।ਇਹ ਹਮਲਾ ਅੱਤਵਾਦੀਆਂ ਨੂੰ ਭਜਾਉਣ ਦੇ ਬਹਾਨੇ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਪਰ ਹਮਲੇ ਦਾ ਮਕਸਦ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਨੁਕਸਾਨ ਕਰਨਾ ਸੀ।

ਇਹ ਹਮਲਾ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਦੇ ਸ਼ਹਾਦਤ ਗੁਰਪੁਰਬ ਮਨਾਉਣ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਅੱਗੇ ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਨੂੰ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ (ਉਸ ਵੇਲੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ) ਅਤੇ ਜ਼ੈਲ ਸਿੰਘ (ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ) ਦੇ ਸਿੱਧੇ ਹੁਕਮਾਂ ਤਹਿਤ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ।
ਹਰਿਮੰਦਿਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ‘ਤੇ ਮੇਜਰ ਜਨਰਲ ਕੁਲਦੀਪ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ ਦੀ ਕਮਾਂਡ ਹੇਠ ਭਾਰਤੀ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਬਲਾਂ ਨੇ ਟੈਂਕਾਂ, ਹੈਲੀਕਾਪਟਰਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਭਾਰੀ ਤੋਪਖਾਨੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਹਮਲੇ ਦੌਰਾਨ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਬੇਅਦਬੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ 300 ਗੋਲੀਆਂ ਲੱਗੀਆਂ।ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।
*ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਕਸੂਰ?*- ਉਹ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਿਹਾੜੇ ਮੌਕੇ ਹਾਜ਼ਰੀ ਭਰ ਰਹੇ ਸਨ।ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਗੁਰਸਿੱਖ ਸੂਰਮਿਆਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘੱਟ 250 ਦੇ ਕਰੀਬ ਸੀ, ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦਾ ਬਹੁਤ ਸਖ਼ਤ ਟਾਕਰਾ ਕੀਤਾ।
ਹਾਲਾਂਕਿ, ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਗਿਣਤੀ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਟੈਂਕਾਂ, ਹੈਲੀਕਾਪਟਰਾਂ, ਬੰਬਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਭਾਰੀ ਤੋਪਖਾਨੇ ਨਾਲੋ ਕੀਤੇ ਘਾਟ ਨਾਮਤਰ ਸੀ।
ਸਮੁੱਚੀ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਇਸ ਘਿਨੌਣੇ ਹਮਲੇ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਲਈ ਉੱਠੀ, ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਪਵਿੱਤਰ ਹਦੂਦ ਵਿੱਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਿੱਖ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ। ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਪਹੁੰਚਣ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਵਿੱਚ ਕਈਆਂ ਭਾਵਨਾ ਵਾਲੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਜਾਨਾਂ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ।

ਸਰਕਾਰ ਵਲੋ ਮਿਲਟਰੀ ਰਾਹੀਂ ਸ੍ਰੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਨੂੰ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਸੜਕਾਂ ਜਾਮ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਾਕੇਬੰਦੀਆਂ ਕੋਲ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਹਰ ਸਿੱਖ ਨੂੰ ਕਿਰਪਾਨ ਅਤੇ ਦਸਤਾਰ ਉਤਾਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਗਿਆ। ਇਨਕਾਰ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਤੁਰੰਤ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਜਾਂ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ। ਨੀਲੀ ਜਾਂ ਕੇਸਰੀ ਪੱਗ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ।

ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਵਿਅਕਤੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੱਥ ਆਪਣੀਆਂ ਪੱਗਾਂ ਨਾਲ ਪਿੱਠ ਪਿੱਛੇ ਬੰਨ੍ਹੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ 60-70 ਦੇ ਗਰੁੱਪ ਵਿੱਚ ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਕਮਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਤੁੰਨ ਤੁੰਨ ਕੇ ਬੰਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।

ਇਸ ਹਮਲੇ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਤਿਕਾਰਯੋਗ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਪਦਮ ਭੁਸ਼ਨ ਮੈਡਲ/ਸਨਮਾਨ ਵਾਪਸ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਉੱਚ ਅਹੁਦਿਆਂ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦਿੱਤੀ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖ ਫੌਜੀਆਂ ਨੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀਆਂ ਨੌਕਰੀਆਂ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀਆਂ ਅਤੇ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਸਿੱਧਾ ਮਾਰਚ ਕੀਤਾ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਤੋਂ ਉਸੇ ਸਾਲ 31 ਅਕਤੂਬਰ ਨੂੰ ਓਸਦੇ ਕਾਰਨਾਮਿਆਂ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।

Source- ਗਲੋਬ ਐਂਡ ਮੇਲ, 6 ਜਨਵਰੀ 1989