ਯੂਕੇ ’ਚ ਸੋਫੀਆ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਦਾ ਬੁੱਤ ਲਾਉਣ ’ਤੇ ਵਿਚਾਰ

ਖਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੇ ਆਖ਼ਰੀ ਸ਼ਾਸਕ ਮਹਾਰਾਜਾ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਦੀ ਧੀ ਸੋਫੀਆ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਇਤਿਹਾਸਕ ਹਸਤੀਆਂ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬੁੱਤ ਯੂਕੇ ਵਿਚ ਲਾਉਣ ਲਈ ‘ਹਿਡਨ ਹੀਰੋਜ਼’ ਨਾਂ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਚਲਾਈ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਮੁਹਿੰਮ ਤਹਿਤ ਪੂਰੇ ਯੂਕੇ ਵਿਚ ਅਜਿਹੇ ਯਾਦਗਾਰੀ ਬੁੱਤ ਲਾ ਕੇ ਨਸਲੀ ਭਿੰਨਤਾ ਨੂੰ ਹੁਲਾਰਾ ਦੇਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇਗੀ। ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਸੋਫੀਆ ਜੋ ਕਿ ਮਹਾਰਾਣੀ ਵਿਕਟੋਰੀਆ ਦੀ ‘ਗੌਡਡਾਟਰ’ ਵਜੋਂ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, ਨੇ ਸੰਨ 1900 ਵਿਚ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਬਰਤਾਨੀਆ ਵਿਚ ਵੋਟ ਦਾ ਹੱਕ ਦਿਵਾਉਣ ਲਈ ਤਕੜਾ ਸੰਘਰਸ਼ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਬਰਤਾਨੀਆ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਸਿੱਖ ਮਹਿਲਾ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ ਪ੍ਰੀਤ ਕੌਰ ਗਿੱਲ ਨੇ ਸੋਫੀਆ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਦਾ ਨਾਂ ਇਸ ਮੁਹਿੰਮ ਤਹਿਤ ਵਿਚਾਰਨ ਲਈ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਰਤਾਨੀਆ ਵਿਚ ਭਿੰਨਤਾ ਨੂੰ ਬਿਹਤਰ ਢੰਗ ਨਾਲ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇਗਾ। ਗਿੱਲ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡੇ ਮੁਲਕ ਵਿਚ ਨਸਲਵਾਦ ਵੱਧ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ ਵਜੋਂ ਉਹ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਨੇੜੇ ਲਿਆਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤੇ ਯੂਕੇ ਵਿਚ ਇਕਜੁੱਟਤਾ ਨੂੰ ਹੋਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜ਼ਿਕਰਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਯੂਕੇ ਵਿਚ ਲੱਗੇ ਕੁੱਲ ਬੁੱਤਾਂ ’ਚੋਂ ਤਿੰਨ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਤੋਂ ਵੀ ਘੱਟ ਗ਼ੈਰ-ਸ਼ਾਹੀ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਹਨ, ਹੋਰਨਾਂ ਵਰਗਾਂ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਤਾਂ ਕਾਫ਼ੀ ਘੱਟ ਹੈ। ਸੋਫੀਆ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਹੱਕਾਂ ਲਈ ਲੜਨ ਵਾਲੇ ਨਾਰੀ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦੀ ਸਿਰਕੱਢ ਕਾਰਕੁਨ ਸੀ। ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ ਮਹਾਰਾਜਾ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਲਾਵਤਨ ਕਰਕੇ ਇੰਗਲੈਂਡ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਜਿਥੇ ਉਸਨੇ ਕ੍ਰਿਸਚੀਐਨਟੀ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਕੇ ਇਸਨੂੰ ਆਪਣਾ ਲਿਆ। ਸੋਫੀਆ ਦੀ ਮਾਂ ਮਹਾਰਾਣੀ ਬਾਂਬਾ ਮਿਓਲਰ ਸੀ। ਸੋਫੀਆ ਇੱਕ ਕਟੜ ਨਾਰੀਵਾਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਹੈਂਪਟਨ ਕੋਰਟ ਮਹਿਲ ਦੇ ਇੱਕ ਘਰ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ ਜੋ ਮਹਾਰਾਣੀ ਵਿਕਟੋਰੀਆ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸਦੀਆਂ ਚਾਰ ਭੈਣਾਂ ਸਨ ਅਤੇ ਚਾਰ ਭਰਾ ਸਨ। ਉਹ ਐਡਵਾਰਡੀਨ ਔਰਤ ਵਜੋਂ ਪੁਸ਼ਾਕ ਪਾਓਂਦੀ ਸੀ । ਖੁਫੀਆ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਉਸਦੀ ਪਹਿਚਾਣ ਇੱਕ “ਕਾਨੂੰਨ ਤੋੜਨ ਵਾਲੀ ਗਰਮ ਸੁਭਾਓ ਦੀ ਔਰਤ ਵਜੋਂ ਕਰਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਉਸਨੂੰ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਟੈਕਸ ਵਿਰੋਧੀ ਲੀਗ ਜਥੇਬੰਦੀ ਵਿੱਚ ਮੋਹਰੀ ਰੋਲ ਅਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਜਿਆਦਾ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ

ਸੋਫੀਆ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜਨਮ 8 ਅਗਸਤ 1876 ਨੂੰ ਬੇਲਗਰਾਵਿਆ ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਸੂਫੋਲਕ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ। ਉਹ ਮਹਾਰਾਜਾ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਆਖਰੀ ਮਹਾਰਾਜਾ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਪਤਨੀ ਬਾਂਬਾ ਮੁਲਰ ਦੀ ਤੀਜੀ ਧੀ ਸੀ। ਬਾਂਬਾ ਟੋਡ ਮੂਲਰ ਐਂਡ ਕੰਪਨੀ ਦੇ ਜਰਮਨ ਵਪਾਰੀ ਲੂਡਵਿਗ ਮੁਲਰ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਮਾਲਕਣ ਸੋਫੀਆ ਦੀ ਧੀ ਸੀ ਜੋ ਕਿ ਯੁਥੋਪੀਆਂ ਜਾਂ ਅਬੈਸੀਨੀ ਮੂਲ ਦੀ ਸੀ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਅਤੇ ਬਾਂਬਾ ਦੇ ਦਸ ਬੱਚੇ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਛੇ ਹੀ ਜਿਉਂਦੇ ਰਹੇ ਸਨ। ਸਿੰਘ ਨੇ ਭਾਰਤੀ, ਯੂਰਪੀ ਅਤੇ ਅਫ਼ਰੀਕੀ ਵੰਸ਼ ਨੂੰ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕੁਲੀਨ ਪਰਵਰਿਸ਼ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ। ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਨੂੰ 11 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਕੰਪਨੀ ਵੱਲੋਂ ਆਪਣਾ ਰਾਜ ਛੱਡਣਾ ਪਿਆ ਅਤੇ ਲਾਰਡ ਡਲਹੌਜ਼ੀ ਨੂੰ ਕੋਹ-ਏ-ਨੂਰ ਹੀਰਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਉਸ ਨੂੰ ਬਰਤਾਨੀਆ ਦੁਆਰਾ 15 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਚ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਲਿਆਂਦਾ ਗਿਆ ਜਿੱਥੇ ਮਹਾਰਾਨੀ ਵਿਕਟੋਰੀਆ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਰੱਖਿਆ। ਲੰਡਨ ਵਿੱਚ, ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਨੇ ਈਸਾਈ ਧਰਮ ਬਦਲ ਲਿਆ। ਬਾਅਦ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਅਪਨਾ ਲਿਆ।ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ ਜਦੋਂ ਉਸ ਨੂੰ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋਇਆ ਕਿ ਉਹ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸਾਮਰਾਜ ਤੋਂ ਧੋਖਾ ਖਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਸੋਫੀਆ ਦੇ ਭਰਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਫਰੈਡਰਿਕ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ; ਉਸ ਦੀਆਂ ਦੋ ਸਕੀਆਂ ਭੈਣਾਂ ਕੈਥਰੀਨ ਹਿਲਡਾ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ, ਇੱਕ ਵੋਟ ਅਧਿਕਾਰ ਕਾਰਕੁਨ, ਅਤੇ ਬਾਂਬਾ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਸਨ। ਸੋਫੀਆ ਸਿੰਘ ਨੂੰ 10 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਟਾਈਫਾਈਡ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੀ ਮਾਂ, ਜੋ ਉਸ ਦਾ ਖ਼ਿਆਲ ਰੱਖ ਰਹੀ ਸੀ, ਵੀ ਬਿਮਾਰੀ ਨਾਲ ਸੰਕਰਮਿਤ ਹੋਈ, ਕੋਮਾ ਵਿੱਚ ਚਲੀ ਗਈ ਅਤੇ 17 ਸਤੰਬਰ 1887 ਨੂੰ ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। 31 ਮਈ 1889 ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਨੇ ਅਦਾ ਵੈਥਰਿਲ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਲਿਆ, ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਨੌਕਰਾਨੀ ਸੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੋ ਧੀਆਂ ਹੋਈਆਂ। 1886 ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ ਸੋਫੀਆ ਦਸ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਸੀ, ਤਾਂ ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਨੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਇੱਛਾਵਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਵਾਪਸ ਜਾਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ; ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀ ਵਾਰੰਟ ਦੇ ਜ਼ਰੀਏ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਦਨ ਵਾਪਸ ਮੋੜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਖਰਾਬ ਸਿਹਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦੀ 22 ਅਕਤੂਬਰ 1893 ਨੂੰ 55 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਪੈਰਿਸ ਦੇ ਇੱਕ ਹੋਟਲ ਵਿੱਚ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। 1893 ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਵੱਲੋਂ ਕਾਫ਼ੀ ਦੌਲਤ ਮਿਲੀ ਸੀ ਅਤੇ 1898 ਵਿੱਚ ਰਾਣੀ ਵਿਕਟੋਰੀਆ, ਉਸ ਦੀ ਧਰਮਮਾਤਾ ਸੀ, ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਮਿਹਰਬਾਨੀ ਅਤੇ ਸਨਮਾਨ ਵਜੋਂ ਹੈਪਟਨ ਕੋਰਟ, ਫਰੈਡੇ ਹਾਊਸ ਵਿੱਚ ਅਪਾਰਟਮੈਂਟ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤਾ। ਸਿੰਘ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਫਰਾਡੇ ਹਾਊਸ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ; ਉਹ ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਪ੍ਰਿੰਸ ਫਰੈਡਰਿਕ ਦੇ ਕੋਲ ਓਲਡ ਬੁਕਨਹੈਮ ਦੇ ਮੈਨੋਰ ਹਾਊਸ ਵਿਖੇ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਭੈਣ ਬਾਂਬਾ ਨਾਲ 1903 ਦੇ ਦਿੱਲੀ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਲਈ ਇੱਕ ਗੁਪਤ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ। 1907 ਦੀ ਭਾਰਤ ਯਾਤਰਾ ਦੌਰਾਨ, ਉਹ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ ਗਈ ਅਤੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ। ਇਹ ਮੁਲਾਕਾਤ ਉਸ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਮੋੜ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਨੇ ਗਰੀਬੀ ਦੀ ਹਕੀਕਤ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਅਹਿਸਾਸ ਕੀਤਾ ਕਿ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਅੱਗੇ ਸਮਰਪਣ ਕਰਕੇ ਉਸ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੇ ਕੀ ਗੁਆ ਦਿੱਤਾ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ, ਸਿੰਘ ਲਾਹੌਰ ਆਪਣੇ ਦਾਦਾ ਜੀ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਦੇ ਸ਼ਾਲੀਮਾਰ ਬਾਗ ਵਿੱਚ ਇੱਕ “ਪੁਰਦਾਹ ਪਾਰਟੀ” ਦੀ ਮੇਜ਼ਬਾਨੀ ਕਰਦੀ ਸੀ। ਸਿੰਘ ਨੇ ਰਾਏ ਦੀ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਦੁਆਰਾ “ਦੇਸ਼ ਧ੍ਰੋਹ ਦੇ ਦੋਸ਼ਾਂ” ਤਹਿਤ ਉਸ ਦੀ ਕੈਦ ਨੇ ਸੋਫੀਆ ਨੂੰ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।

1928 ਵਿੱਚ, 21 ਸਾਲ ਤੋਂ ਵੱਧ ਉਮਰ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਮਰਦਾਂ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਵੋਟ ਪਾਉਣ ਦੇ ਯੋਗ ਬਣਾਉਣ ਦੇ “ਇਕੁਅਲ ਫਰੈਂਚਾਈਜ਼ ਐਕਟ” ਨੂੰ ਸ਼ਾਹੀ ਸਹਿਮਤੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਦੀ ਬੇਟੀ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਸੋਫੀਆ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ (1876-1948) ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਵੋਟ ਪਾਉਣ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਵਾਲੇ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਦੇ ਉਸ ਅੰਦੋਲਨ ਦੀ ਅਹਿਮ ਹਿੱਸਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 30 ਸਾਲ ਤੋਂ ਵੱਧ ਉਮਰ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਵੋਟ ਪਉਣ ਦਾ ਹੱਕ ਮਿਲਿਆ ਸੀ। ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਖਾਲਸਾ ਰਾਜ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਸ਼ੇਰੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਨਾਂਅ ਨਾਲ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਪੋਤਰੀ ਸੋਫੀਆ ਭਾਵੇਂ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਰੰਗ ਵਿਚ ਰੰਗੀ ਹੋਈ ਸੀ, ਪਰ ਉਸ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀਆਂ ਵਾਲੀ ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ ਮੌਜੂਦ ਸੀ।

ਸੋਫੀਆ ਦੀ ਜੀਵਨੀ ਲਿਖਣ ਵਾਲੀ ਬੀਬੀਸੀ ਪੱਤਰਕਾਰ ਅਨੀਤਾ ਅਨੰਦ ਨੇ 2015 ਦੀ ਜੀਵਨੀ ”ਸੋਫੀਆ: ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ, ਸੁਪ੍ਰਰੇਗੈਟ, ਰੈਵੋਲੂਸ਼ਨਰੀ” ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬਤੀਤ ਕੀਤੀ. ਉਹ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ: ”ਸੋਫੀਆ ਨੇ ਅਨਿਆਂ ਤੇ ਬੇਇਨਸਾਫ਼ੀ ਨਾਲ ਜੂਝ ਕੇ ਇਤਿਹਾਸ ਸਿਰਜਿਆ ਹੈ। ਜ਼ਿਕਰਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਸੋਫੀਆ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜਨਮ 8 ਅਗਸਤ 1876 ਨੂੰ ਐਲਵੀਡਨ ਹਾਲ ਸਫਲਕ ਵਿਖੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਪਤਨੀ ਬੰਬਾ ਮੁਲਰ ਦੀ ਕੁੱਖੋਂ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਜਦ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਦਿਹਾਂਤ 22 ਅਗਸਤ 1948 ਨੂੰ 72 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਟੇਲਰਸ ਗਰੀਨ, ਬਕਿੰਘਮਸ਼ਾਇਰ ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿਚ ਹੋਇਆ। ਬਰਤਾਨੀਆ ਦੀ ਸੰਸਦ ਵਿਚ ਪਹਿਲੀ ਔਰਤ ਐਮ. ਪੀ. ਕਨਸਟੈਂਸ ਮਾਰਕਇਵਕਜ਼ 1918 ਦੀਆਂ ਆਮ ਚੋਣਾਂ ਮੌਕੇ ਚੁਣੀ ਗਈ ਸੀ, ਪਰ ਉਸ ਨੇ ਸਹੁੰ ਨਾ ਚੁੱਕਣ ਕਰਕੇ ਆਪਣੀ ਸੀਟ ਹਾਸਿਲ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨੈਨਸੀ ਐਸਟਰ ਦਸੰਬਰ 1919 ਵਿਚ ਪੌਲੀਮਾਊਥ ਸੁਟਨ ਹਲਕੇ ਤੋਂ ਕੰਜ਼ਰਵੇਟਿਵ ਪਾਰਟੀ ਵੱਲੋਂ ਚੁਣੀ ਗਈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਅਧਿਕਾਰਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਪਹਿਲੀ ਬਰਤਾਨਵੀ ਸੰਸਦ ਔਰਤ ਐਮ. ਪੀ. ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।1930 ਵਿੱਚ, ਸੋਫੀਆ ਉਸ ਕਮੇਟੀ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਵਿਕਟੋਰੀਆ ਟਾਵਰ ਗਾਰਡਨਜ਼ ਵਿੱਚ ਐਮਲਾਈਨ ਅਤੇ ਕ੍ਰਿਸਟਾਬੇਲ ਪੰਖੁਰਸਟ ਮੈਮੋਰੀਅਲ ਦੇ ਉਦਘਾਟਨ ਸਮੇਂ ਫੁੱਲ ਸਜਾਉਣ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਕੁਝ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਸੋਫੀਆ ਸਫੈਗਰੇਟ ਫੈਲੋਸ਼ਿਪ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਈਮੇਲੀਨ ਪੰਖੁਰਸਟ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 1930 ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਸੰਨ 1934 ਦੇ ਸੰਸਕਰਣ “ਹੂਜ਼ ਹੂ” ਵਿੱਚ, ਸਿੰਘ ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਨੂੰ “ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਉੱਨਤੀ” ਦੱਸਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸ਼ਾਹੀ ਪਿਛੋਕੜ ਤੋਂ ਦੂਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਮਾਨਤਾ ਅਤੇ ਨਿਆਂ ਦੇ ਕਾਰਨਾਂ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾਇਆ, ਅਤੇ ਇੰਗਲੈਂਡ ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਬਿੰਦੂ ਤੇ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ।
. ਮੌਤ
ਸਿੰਘ ਦੀ 22 ਅਗਸਤ 1948 ਨੂੰ ਪੈਨ, ਬਕਿੰਘਮਸ਼ਾਇਰ, ਦੇ ਕੋਲਹੈਚ ਹਾਊਸ, ਜਿਸ ਦੀ ਇੱਕ ਵਾਰੀ ਉਸਦੀ ਭੈਣ ਕੈਥਰੀਨ ਦੀ ਮਲਕੀਅਤ ਸੀ, ਵਿੱਚ ਉਸ ਸਮੇਂ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਜਦੋਂ ਉਹ ਸੁੱਤੀ ਸੀ, ਅਤੇ 26 ਅਗਸਤ 1948 ਨੂੰ ਗੋਲਡਰਜ਼ ਗ੍ਰੀਨ ਸ਼ਮਸ਼ਾਨਘਾਟ ਵਿੱਚ ਅੰਤਿਮ ਸਸਕਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਆਪਣੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸ ਨੇ ਇਹ ਇੱਛਾ ਜਤਾਈ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਦਾ ਅੰਤਿਮ ਸਸਕਾਰ ਸਿੱਖ ਸੰਸਕਾਰਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਅਸਥੀਆਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵਹਾਈਆਂ ਜਾਣ। 8 ਨਵੰਬਰ 1948 ਨੂੰ ਲੰਡਨ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੀ ਜਾਇਦਾਦ ਨੂੰ ਨੀਲਾਮ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਦੀ ਜਾਇਦਾਦ £ 58.040 2019 ਵਿੱਚ ਤਕਰੀਬਨ £ 2.126.032 ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਡਾਲਰ ਸਨ।

ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਾਨਤਾ
ਉਹ ਰਾਇਲ ਮੇਲ ਦੇ ਯਾਦਗਾਰੀ ਸਟੈਂਪ ਸੈੱਟ “ਵੋਟਰਜ਼ ਫੌਰ ਵੂਮੈਨ” ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ, ਜੋ 15 ਫਰਵਰੀ 2018 ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਨਾਮ ਅਤੇ ਤਸਵੀਰ ਅਤੇ ਉਹ 58 ਹੋਰ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਵੋਟ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਸਮਰਥਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਅਪ੍ਰੈਲ 2018 ਵਿੱਚ ਸੰਸਦ ਚੌਕ, ਲੰਡਨ ਵਿੱਚ ਮਿਲਿਕੈਂਟ ਫਾਸੇਟ ਦੀ ਮੂਰਤੀ ਦੀ ਚੁਫੇਰੇ ਬਣੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਉਸ ਨੂੰ ਸੋਫੀਆ: ਸੁਫਰਾਗੈਟ ਪ੍ਰਿੰਸੈਸ 2015 ਅਤੇ ਨੋ ਮੈਨ ਸ਼ੈੱਲ ਪ੍ਰੋਟੈਕਟ ਅਸਟੇਟ: ਦਿ ਹਿਡਨ ਹਿਸਟਰੀ ਆਫ਼ ਦ ਸਫਰੈਗੇਟ ਬਾਡੀਗਾਰਡਜ਼ 2018 ਵਿੱਚ ਅਦਾਕਾਰਾ ਆਈਲਾ ਪੇਕ ਦੁਆਰਾ ਬਾਅਦ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਵਿੱਚ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।